Ostrakizm, Atinalıların herhangi bir vatandaşı on yıl süreyle şehir-devletinden sürgün edebileceği bir demokratik prosedürdü. Bazı durumlarda halkın öfkesini açıkça ifade ederken, genellikle önleyici bir şekilde kullanılırdı. Bazı durumlarda ise çok sevilen bir ismin, gelecekte tehlike oluşturabileceği düşünülerek dışlanması sağlanırdı. Devlet için tehdit oluşturduğu veya potansiyel bir tiran olduğu düşünülen birini etkisiz hale getirmenin bir yolu olarak da kullanılırdı. Kelime, çeşitli dillerde dışlanma anlamında kullanılmaya devam ediyor.
Terim, oy kullanma jetonu olarak kullanılan çömlek parçalarından türetildi. Yunancada bu parçalara ostraka denirdi. Kırık çömlekler, bol miktarda bulunur ve neredeyse bedava olduğu için bir tür hurda kağıt olarak kullanılırdı (Mısır’dan ithal edilen yüksek kaliteli papirüsün aksine ucuzdu).
Her yıl Atinalılara mecliste bir ostrakizm yapıp yapmamayı isteyip istemedikleri sorulurdu. Bu soru, demokrasinin devlet işleri için kullandığı on aydan altıncısında gündeme getirilirdi.
Eğer “evet” oyu verirlerse, iki ay sonra bir ostrakizm düzenlenirdi. Agora’nın belirli bir bölümü perischoinisma olarak adlandırılan ve uygun şekilde çevrilen bir alanda, vatandaşlar sürgün edilmesini istedikleri kişinin adını bir yazıcıya söylerlerdi, çünkü birçoğu okuma yazma bilmezdi. Parçalar yüzleri aşağı dönük olarak yığılırdı, böylece oylar anonim kalırdı. Dokuz Archontes (dönemin ve kentin en yüksek düzeydeki bürokratları) ve beş yüz kişilik konsey süreci denetlerdi, Archontes ostrakaları sayar ve isimleri ayrı yığınlara ayırırdı. En çok ostraka içeren kişinin yığını, bir toplantı yeter sayısına ulaşıldığında, sürgün edilirdi. Filozof tarihçi Plutark’a göre, ostrakizmin geçerli sayılması için toplam oy sayısının en az 6.000 olması gerekiyordu.
Sürgün edilen kişi şehri terk etmek için on gün süreye sahipti. Geri dönmeye kalkarsa cezası ölümdü. Sürgün edilen kişinin mal varlığına el konmaz ve statü kaybı yaşanmazdı. On yıl sonra, herhangi bir damga yemeden geri dönebilirdi. Meclis, bir kişiyi erken geri çağırma yetkisine sahipti; M.Ö. 479’daki Pers istilasından önce, Perikles’in babası Ksanthippos ve “Adil” Aristides gibi en az iki sürgün liderin geri döndüğü bilinen bir af ilan edilmişti.
On yıllık sürgün Atinalılar için zorlayıcı olabilirken, mahkemelerin verebileceği cezalara kıyasla hafif bir cezaydı. Atina mahkemeleri ölüm, ödenemeyecek kadar büyük para cezaları, mal varlığına el koyma, kalıcı sürgün veya vatandaşlık haklarının kaybı gibi ağır cezalar uygulayabilirdi. Ayrıca, ostrakizme uğrayan elit Atinalılar, geniş Yunan dünyasında bağlantıları sayesinde yurt dışından Attika’daki gelirlerine erişebiliyorlardı.
“Adil” olarak bilinen Aristides ile ilgili bir anekdotta, M.Ö. 482’de ostrakizme uğradığında, okuma yazma bilmeyen bir vatandaş, onu tanımayarak, ostrakon üzerine Aristides adını yazmasını istemiştir. Aristides nedenini sorduğunda, adam, onun “Adil” olarak anılmasından bıktığını söylemiştir. Birinin fazla öne çıkmış olması, adının bir ostrakon üzerine yazılması için yeterliydi. Ostrakizm ritüelleri, insanları örtülü olarak cinayet veya tahammül edilemez veya yükselen güç sahibi bireyleri öldürmekten caydırma girişimi de olabilir, böylece ilkel hayal kırıklıkları ve dürtüleri veya politik motivasyonları barındıranlar için açık bir arena veya çıkış yaratılmış olurdu.
