Yüzyıllardır dünyanın dört bir yanından antik eserleri büyük bir titizlikle (ve kanunsuzca) toplayan, koca kıtaları müze vitrinine sığdıran İngilizler, kendi tarihlerinin en önemli belgesini kelepir fiyata satmışlar. 1946 yılında Harvard Hukuk Fakültesi, bir açık artırmadan yalnızca 27 dolara (bugünkü parayla yaklaşık 450 dolar) bir Magna Carta kopyası satın aldı. Katalogda belge, “1327 tarihli, biraz nemli ve yıpranmış bir kopya” olarak tanımlanmıştı. Belki de üzerine “Alana bir de Big Ben kartpostalı hediye” yazmaları gerekiyordu…
Aradan geçen 80 yılın ardından iki İngiliz akademisyen—Prof. David Carpenter (King’s College London) ve Prof. Nicholas Vincent (University of East Anglia)—bu belgede tuhaf bir şeyler fark etti. Yapılan titiz incelemeler, ultraviyole ışık ve spektral analizlerle desteklendi. Sonuç?
Bu belge, 1300 yılında, Kral I. Edward döneminde hazırlanmış orijinal bir Magna Carta nüshasıydı!
Dünyanın en ikonik belgelerinden biri, anayasa hukukunun kilometre taşı, kral bile hukukun üzerinde değildir düşüncesinin başlangıç noktası olan Magna Carta…
Belge, yalnızca 25 adet kalan orijinal Magna Carta’lardan biri. Harvard’ın koleksiyonunda “HLS MS 172” numarasıyla saklanıyordu, ama kimse ne kadar özel olduğunu bilmiyordu.
Belgenin izini süren araştırmacılar, onun Appleby, Cumbria’dan geldiğini ve zaman içinde Lowther ailesi aracılığıyla kölelik karşıtı öncü Thomas Clarkson’a ulaştığını ortaya çıkardı. Clarkson’un vefatından sonra belge, miras yoluyla Maynard ailesine geçti ve 1945’te Londra’daki Sotheby’s müzayedesinde 27 sterline satıldı. Bir kitapçı aldı, sonra Harvard’a geçti. Herkes memnundu. Ta ki Harvard farkında olmadan tarihin en büyük kârını yapana kadar.
Belgenin değeri tam olarak hesaplanmadı ama karşılaştırma yapmak gerekirse, 2007 yılında New York’ta satılan bir başka Magna Carta (1297 tarihli) tam 21 milyon dolara alıcı bulmuştu. Yani Harvard’ın kütüphane bütçesi bir anda Premier League kulübü gibi olabilir.
Tarihsel ironinin zirvesi mi?
-Elgin Mermerleri Atina’da değil, Londra’da.
-Mısır’dan gelen mumyalar British Museum’da.
-Halikarnas Mozolesi, Knidos Aslanı, Payava Lahdi, hepsi İngilizler’de…
-Ama Magna Carta?
-O da Harvard’da! Üstelik İngilizler 27 dolara vermiş. Üstelik dolar cinsinden.
Bir de yeni sergi ismi önerelim:
“Yitirdiklerimiz: Yanlışlıkla Elimizden Kaçan İngiliz Mirası”
Katkıda bulunanlar: Sotheby’s, Harvard ve biraz da nem.
Kısacası: İngilizler dünya tarihini koleksiyon yaparken, kendi tarihlerini “nemli olduğu için” ellerinden kaçırmış. Harvard ise 27 dolara Magna Carta’yı alarak belki de tarihin en iyi ikinci el alışverişini yaptı.
(İlk sırada hâlâ Manhattan var…)
